सुजन सापकोटा । नेपाली राजनीतिक क्षितिजमा ध्रुवताराझैँ चम्कने नाम हो, विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, जसलाई हामी महामानव बि.पी. कोइराला का नामले चिन्दछौं। उहाँ केवल एक राजनीतिक नेता मात्र हुनुहुन्नथ्यो, बरु उहाँ एक युगद्रष्टा, साहित्यकार, दार्शनिक र नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनका एक अथक योद्धा हुनुहुन्थ्यो। श्रावण ६ गते उहाँको स्मृति दिवस, हामीलाई उहाँले राष्ट्रका लागि पुर्याउनुभएको अतुलनीय योगदान, उहाँको अडिग निष्ठा, प्रेरणादायी जीवनी र दूरदर्शी राजनीतिका विविध पक्षहरूलाई गहिरोसँग मनन गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ। आज देशभरी ४३ औं बि पि स्मृति दिवस मनायर उहाँप्रती भावपुर्ण श्रद्धासुमन प्रकट गरियो।

जीवनी: संघर्ष र समर्पणको पर्याय
बि.पी. कोइरालाको जीवन संघर्ष र समर्पणको पर्याय थियो। वि.सं. १९७१ भदौ २४ गते बनारसमा जन्मनुभएका उहाँले भारतीय स्वतन्त्रता संग्राममा समेत सक्रिय भूमिका निभाउनुभयो। बेलायती उपनिवेशविरुद्धको आन्दोलनमा सहभागी हुँदा उहाँले गान्धीवादी दर्शन र समाजवादी विचारको गहिरो अध्ययन गर्नुभयो। भारतमा रहँदा नै उहाँ नेपाली राजनीतिमा फर्कने र राणा शासनबाट नेपाललाई मुक्त गर्ने संकल्पका साथ अगाडि बढ्नुभयो।नेपाल फर्किएपछि उहाँले राणा शासनविरुद्धको आन्दोलनको नेतृत्व गर्नुभयो। वि.सं. २००७ सालको क्रान्तिको सफलतापछि नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापना भयो। त्यसपछिका दिनहरूमा पनि उहाँले प्रजातान्त्रिक मूल्य-मान्यताको स्थापना र सुदृढीकरणका लागि निरन्तर संघर्ष गर्नुभयो। २०२९ सालमा आफ्नो जीवनको अन्त्यतिर पुग्दा पनि उहाँले राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति लिएर नेपालको भूराजनीतिक अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै राजा र जनताबीच सहकार्यको आवश्यकतामा जोड दिनुभयो।
राजनीति: प्रजातान्त्रिक समाजवादका प्रणेता
बि.पी. कोइरालाको राजनीति प्रजातान्त्रिक समाजवाद को सिद्धान्तमा आधारित थियो। उहाँ केवल सत्ताका लागि राजनीति गर्ने व्यक्ति हुनुहुन्नथ्यो, बरु उहाँको राजनीति जनताको हक, अधिकार र न्यायका लागि समर्पित थियो। उहाँले 'समाजवाद' लाई 'गाउँमा बस्ने किसान र श्रमिकको जीवनमा परिवर्तन' सँग जोडेर हेर्नुभयो। उहाँका लागि प्रजातन्त्र भनेको केवल आवधिक निर्वाचन मात्र थिएन, बरु यसको मूल मर्म सामाजिक न्याय, आर्थिक समानता र मानव अधिकारको सुनिश्चितता थियो।

उहाँले नेपालमा पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गर्दा जग्गा सुधार कार्यक्रम, शिक्षाको विस्तार र स्वास्थ्य सेवामा पहुँचजस्ता महत्त्वपूर्ण सुधारहरू ल्याउने प्रयास गर्नुभयो। यद्यपि, उहाँको सरकारलाई छोटो समयमै अपदस्थ गरियो, तर उहाँले लिएका नीति र देखाएको दूरदृष्टि आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन्। उहाँले बहुदलीय प्रजातन्त्रको वकालत गर्दै नागरिक स्वतन्त्रता र मौलिक अधिकारको रक्षामा जोड दिनुभयो।

योगदान: युगान्तकारी परिवर्तनका सूत्रधार
बि.पी. कोइरालाको नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा अतुलनीय योगदान छ। उहाँले नेपाली कांग्रेसको स्थापना गरी राणा शासनविरुद्ध संगठित आन्दोलनको नेतृत्व गर्नुभयो। उहाँको नेतृत्वमा भएको २००७ सालको क्रान्तिले १०४ वर्ष लामो निरंकुश राणा शासनको अन्त्य गरी नेपालमा प्रजातन्त्रको बिजारोपण गर्‍यो।

प्रधानमन्त्रीको रूपमा उहाँले आर्थिक असमानता घटाउन र समाजमा समानता ल्याउन विभिन्न प्रयासहरू गर्नुभयो। उहाँले शिक्षालाई सबैको पहुँचमा पुर्‍याउन र ग्रामीण क्षेत्रको विकासमा जोड दिनुभयो। उहाँको राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति नेपालको भूराजनीतिक संवेदनशीलतालाई बुझेर राष्ट्रिय एकता र सार्वभौमिकताको रक्षाका लागि लिइएको एक महत्त्वपूर्ण कदम थियो।
निष्ठा: सिद्धान्तका लागि अटल अडान
बि.पी. कोइरालाको सबैभन्दा ठूलो विशेषता उहाँको अडिग निष्ठा थियो। उहाँले आफ्ना सिद्धान्त र आदर्शका लागि कहिल्यै सम्झौता गर्नुभएन। प्रजातन्त्रका लागि उहाँले आफ्नो जीवनको लामो समय जेलमा बिताउनुभयो। राजनैतिक प्रतिद्वन्द्वीहरूले उहाँलाई कयौँ पटक दमन गर्ने प्रयास गरे, तर उहाँ विचलित हुनुभएन।

उहाँले आफ्नो जीवनभर प्रजातान्त्रिक मूल्य-मान्यताका लागि संघर्ष गर्नुभयो। उहाँको निष्ठा र त्यागले लाखौं नेपालीलाई प्रजातन्त्रका लागि लड्न प्रेरित गर्‍यो। उहाँले कहिल्यै पनि व्यक्तिगत लाभ वा सत्ताका लागि आफ्नो सिद्धान्तलाई तिलाञ्जली दिनुभएन, जसले गर्दा उहाँ नेपाली जनताका लागि सधैँ प्रेरणाको स्रोत बन्नुभयो।

निष्कर्ष
बि.पी. कोइरालाको स्मृति दिवसमा उहाँलाई सम्झँदा, हामी उहाँले देखाउनुभएको प्रजातान्त्रिक मार्ग र सामाजिक न्यायको सिद्धान्तलाई पुनः स्मरण गर्दछौं। उहाँको जीवन, निष्ठा र राजनीतिले हामीलाई सधैँ देश र जनताका लागि निस्वार्थ भावले काम गर्न प्रेरित गर्दछ। उहाँले नेपाललाई प्रजातन्त्रको बाटोमा डोर्‍याउनु भयो र आज पनि उहाँका विचार र आदर्शहरू हाम्रो लागि मार्गदर्शक छन्। बि.पी. कोइराला केवल एक इतिहासको पात्र मात्र नभई, उहाँ नेपाली प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको एक जीवन्त प्रतीक हुनुहुन्छ, जसको योगदानलाई कहिल्यै बिर्सन सकिँदैन। सापकोटा नेविसंघका केन्द्रिय सदस्य हुन ।