नारायण रिजाल, बागलुङ - चार वर्ष पहिले जिल्लाको जैमिनी नगरपालिका— १ टुनिबोट गाउँ भरिभराउ थियो । यहाँका स्थानियको घरवरीपरिको खेती पाती अन्नवालीले हरियाली हुन्थ्यो । २०७७ भदौमा बस्ती माथिबाट आएको पहिराले एउटै गाउँमा दुई जनाको ज्यान लियो, आठ घर पुरिए, दर्जन बढी घर जोखिममा परे । पहिराले आक्रान्त बनी जोखिम मोलेर बसेका टुनिबोट गाउँका झण्डै ३ दर्जन घरपरिवारले गाउँनै छाड्न बाध्य भए । पहिरोको डरले यहाँका स्थानिय विस्थापित बनेपछि गाउँ शुन्य बन्यो घरवरीपरिको खेतबारी पनि बाँझै रहयो । त्यही बाँझिएको जग्गामा अहिले घाँस खेती गरी पशुपालन व्यवसाय संचालन गरिएको छ । 
बाँझिएको खेतीयोग्य जमिन उपयोग
जैमिनी नगरपालिका—१  कै स्थानिय रुद्रनाथ शर्माले पहिरोका कारण नै विस्थापित परिवारको जग्गा भाडामा लिएर घाँस खेती र पशुपालन सँग सँगै संचालन गरेका छन । बाँझिएको खेती योग्य जमिनको उपयोग गर्दै घाँस खेतीबाट शर्माले व्यवसायीक रुपमा नै गाई भैसी पालेर दैनिक ४० लिटर दुध उत्पादन गरेका छन । टुनिबोटका स्थानिय कृतिनाथ शर्माको विगत ३ वर्ष देखी बाँझो रहेको १० रोपनी क्षेत्रफलको खेतमा उनले घाँस खेती गरेका छन । पहिरोका कारण रित्तिएको गाउँको खेतमा घाँस खेती गरेर रुद्रनाथनले आफुले गर्दै आएको व्यवसायीक पशुपालनलाई सहज बनाएका छन । उनले बार्षिक २५ हजार रुपैयाँ भाडा तिरेर घाँस खेती र पशुपालन संचालन गरेका हुन । शर्माको गोठमा अहिले ५ वटा गाई र २ वटा भैसी रहेका छन ।  वर्षौ देखी दुद्य उत्पादनका निम्ती गाईभैसी पाल्दै आएका शर्मालाई बाँझो जमिनमा घाँस खेती गरेसँगै पशुपालनमा सहज र दुध उत्पादनमा पनि बृद्धि भएको बताउँछन ।  शर्मा मात्र हैन जैमिनी नगरपालिका—७ छिस्तीका रघुनाथ पौडेल, बागलुङ नगरपालिका—१२ टाकुरीका मुक्तिराम शर्मा लगायत केही व्यवसायीक रुपमा नै पशुपालन गरेका किसान र समुहले बाँझो जग्गामा घाँस खेती गरेका छन ।
बाँझो जग्गामा घाँस खेती प्रवर्द्धन कार्यक्रम
गण्डकी प्रदेश सरकारको ‘बाँझो जग्गामा घाँस खेती प्रवर्द्धन कार्यक्रम’ अन्तर्गत बाँझो जमिनको सदुपयोग गर्नेकै निम्ती भेटेरिनरी अस्पताल तथा पशुसेवा विज्ञ केन्द्र बागलुङले घाँस खेती गर्ने किसानका निम्ती अनुदान प्रदान गरेको हो । प्रदेश सरकारको  बाँझो जग्गामा घाँस खेती गर्न प्रोत्साहन कार्यक्रम सञ्चालन मापदण्ड २०८० अनुसार किसानहरुलाई प्रति रोपनी ३ हजारका दरले घाँस खेतीका लागि अनुदान प्रदान गरिएको भेटेनरी अस्पताल तथा पशु विज्ञ केन्द्र बागलुङका बरिष्ठ  पशु चिकित्सक डा. ऋषिराम सापकोटाले दिए । बसाईसराई, जनशक्तिको अभाव बाँदर आतंकका कारण तीन वर्षसम्म खेती नगरी बाँझो रहेको जमिनमा केन्द्रले अनुदानको व्यवस्था गरेको छ ।  । 
अनुदानको लागि कार्यालय तोकेका सुपर नेपिएर सिम्बो, मोलातो, रेड नेपिएर लगायतको उन्नत जातको घाँस लगाउनुपर्ने प्रावधान राखिएको छ । खेर गएको खेती योग्य जमिनको सदुपयोग हुने र पशुचौपायको लागि दानामा हुने खर्च घट्ने भएकोले गण्डकी प्रदेश सरकारले  किसानको राहतका लागि ‘बाँझो जग्गामा घाँस खेती प्रवर्द्धन कार्यक्रम’ संचालन गरेको डा. सापकोटाले जानकारी दिए । 
७० रोपनीका लागि आवेदन प¥यो
केन्द्रका अनुसार बागलुङमा ६ सय रोपनीका लागि १८ लाख रुपैयाँ रकम विनियोजन भएको थियो । तर घाँस खेती प्रर्वद्धन कार्यक्रमका निम्ती भने जम्मा ७० रोपनी बाँझो जग्गाका लागि आवेदन परेर सम्झौता भएको डा. गौतमले जानकारी दिए । ‘विज्ञकेन्द्रले किसानलाई अनुदान प्रदान गर्नका निम्ती गत मंसिर ८ गते पहिलो र  पौष १० गते दोस्रो पटक सूचना ग¥यो, स्थानिय तहका पशु शाखाबाट पनि किसानका लागि जानकारी गराउन लगायौं  जिल्लाको पश्चिम क्षेत्रबाट खासै आवेदन परेको छैन कार्यालय प्रमुख सापकोटाले भने,—‘प्रति रोपनी ३ हजार रुपैयाँ मात्र रहेका कारण किसानले थोरै महशुस गरेर यसमा चासो नदिएको पाईयो । कार्यक्रमको मापदण्ड भित्र रहेर  यस वर्ष ७० रोपनी बाँझो जग्गामा घाँस खेतीका लागि किसानको आवेदन सँगै सम्झौता भएको छ । कार्यालयले अनुगमन गरी अनुदान प्रदान  गर्नेछ ।’ उनले किसानहरुले अझै पनि यसको महत्व नबुझनुका साथै अनुदान रकम थोरै भएका कारण  आवेदन पर्न नसकेको आंकलन गरे । 
बर्षातको घाँस हिउँदमा काम
घाँस खेतीले पशुपालनका लागि सहज हुने भएको हुँदा प्रदेश सरकारले यो कार्यक्रम अगाडी बढाएको हो । बर्षातमा गाई भैसीलाई खुवाएर बढि भएको घाँस सुकाएर राखिएमा हिँउदको समयमा पनि यसले काम गर्ने हुँदा यो अति उपयोगी रहेको विज्ञ केन्द्रका विज्ञ केन्द्रका पशु स्वास्थ्य अधिकृत केशव पौडेललले जानकारी दिए । व्यवसायी पशुपालन गरेका कृषकहरुलाई सहज हुनुका साथै अन्य समुहबाट घाँस उत्पादन गरे विक्रि गर्न समेत सकिने पौडेलले बताए । उन्नत जातको घाँसको विरुवा प्रति गोटा २÷३ रुपैयाँमा पर्छ भने यो अहिलेको अवस्थामा बाहिरबाट आयात गर्नुपर्ने अवस्था नरहेको विज्ञ केन्द्रले जनाएको छ ।  
गाउँमा बाँदर आतंकको समस्या, बढ्दो बसाईसाराई युवाहरु पलायनका कारण खेती गर्ने जनशक्तिको अभाव हुने समस्याका कारण लगानी अनुसार फाइदा नहुने ठाउँमा घाँस खेती गर्न सकिने पौडेलले बताए । गाउँमा बाँझो जमिन हुने र घाँस पराल बाहिरबाट खरिद गर्नेपर्ने अवस्थालाई अन्त्य गर्नका निम्ती व्यवसायीक घाँस खेती कार्यक्रम किसानका लागि फलदाई भएको किसानहरु बताउँछन । 
बाँझो जग्गामा लगाएको घाँस खेती देखाउँदै व्यवसायीक किसान रुद्रनाथ शर्मा ः तश्विर नयाँपत्रीका